همه چیز درباره دیه و قوانین آن

دیه در قانون مجازات اسلامی یکی از انواع اصلی مجازات های پیش بینی شده است. دیه برای جرم های غیر عمدی که توسط شخص یا اشخاصی علیه جان، اعضای بدن و منافع اعضای بدن شخص دیگری صورت می گیرد، تعیین شده است. مضاف بر این، زمانی که یک جرم عمدی صورت گرفته باشد ولی مشمول مجازات قصاص نشود، مجرم به پرداخت دیه محکوم خواهد شد.

طبق قوانین کشور و مطابق با شرع مقدس اسلام، چنانچه فردی به عمد یا در اثر یک عمل سهل انگارانه باعث وارد آمدن لطمه ای به جان، سلامت جسمی و یا مال فرد دیگری شود که موجب رسیدن آسیب مادی یا معنوی به فرد گردد، باید در مقابل عمل خود مجازات شده و جبران خسارت کند. پرداخت دیه و ارش به عنوان یکی از موارد مقابله با وارد آمدن آسیب های جسمی در کانون توجه قانون گذاران قرار دارد. در مواردی پرداخت دیه مجازات اصلی فرد متهم بوده و در برخی موارد دیگر به عنوان جایگزینی برای قصاص در نظر گرفته شده است.

تعریف دیه

تعریف دیه در ماده ۴۴۵ قانون مجازات اسلامی به این شرح آمده است: “دیه مقدار مال معینی است و در شرح مقدس به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس، عضو یا منفعت یا جنایات عمدی در مواردی که به هر جهت قصاص ندارد، مقرر شده است.” طبق تعریف ارائه شده از دیه، شرایط تعیین دیه به دو صورت زیر خواهد بود:

• جرایم عمدی که به دلایلی مشمول قصاص نمی شوند. مانند زمانی که قتلی صورت بگیرد ولی با توافق طرفین (قاتل و خانواده مقتول) دریافت دیه جایگزین حکم قصاص شود.
• جرایم غیر عمد که می تواند شامل جرم شبه عمد، ضرب و جرح و جرم خطای محض شود. در این صورت نیز مجازات مرتکب جرم، پرداخت دیه خواهد بود.

دیه و دامنه شمول آن می تواند بسیار وسیع و دارای جزئیات بسیار باشد، بنابراین متقاضیان کسب اطلاعات کامل و جامع در این خصوص می توانند به مشاوران حقوقی مراجعه کرده و با استفاده از تجارب و تخصص وکلای فعال در موسسات حقوقی از مشاوره حقوقی رایگان این مراکز استفاده نمایند. برای رفاه حال مراجعین، امکان ارائه مشاوره حقوقی رایگان تلفنی نیز در این موسسات پیش بینی شده است.

انواع دیه

دیه مطابق قانون مجازات اسلامی به انواع زیر تقسیم می شود:

دیه قتل: دیه قتل معادل دیه کامل انسان است که قوه قضاییه نرخ آن را هر سال مشخص کرده و اعلام می کند. بر این اساس، چنانچه فردی مرتکب قتل انسانی شود و محکوم به پرداخت دیه برای جرم خود گردد یا پرداخت دیه به عنوان جایگزینی برای حکم قصاص وی تعیین شود، بایستی دیه کامل یک انسان را به خانواده مقتول پرداخت نماید. در این میان، طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران، میزان دیه زن و مرد متفاوت خواهد بود.

دیه اعضای بدن: دیه اعضای بدن از انواع دیگر دیه است. در صورتی که فردی از یک عضو، فقط یک عدد از آن را در بدن خود داشته باشد، از بین بردن این عضو، مشمول پرداخت دیه کامل خواهد بود. اما در حالتی که فرد دارای دو عدد از یک عضو در بدن خود باشد، در صورت از بین بردن آن، فرد مجرم محکوم به پرداخت نصف دیه کامل خواهد بود و از بین بردن هر دو عدد یک عضو، دیه کامل را شامل خواهد شد.

در قانون مجازات اسلامی برای از بین بردن اعضای بدن، دیه مشخصی در نظر گرفته شده است که هر کدام به صورت مجزا ذکر شده اند. برای مثال می توان به دیه مشخص و معلوم برای آسیب رسیدن به اعضایی مانند لب، بین، لاله گوش، زبان، دندان، گردن، فک، دست و پا و … اشاره کرد. قانون برای هر کدام از این اعضا به صورت مجزا دیه مشخصی را در نظر گرفته است.

دیه منافع اعضاء: در حالتی که فردی مرتکب جرم روی دیگری شود که در نتیجه آن، یکی یا برخی از حواس فرد از بین برود، شخص ضارب محکوم به پرداخت دیه ای تحت عنوان دیه منافع اعضاء خواهد بود. به عبارتی چنانچه فرد عضو خود را داشته باشد ولی منفعت استفاده از آن را از دست بدهد، یعنی مثلا گوشش آسیبی ندیده باشد، ولی شنوایی وی دچار آسیب شده باشد.

دیه منافع اعضاء طبق قانون مواردی مانند دیه عقل، دیه بینایی، دیه بویایی، دیه شنوایی و دیه صورت و گویایی را شامل می شود.

دیه جراحات: در حالتی که جرمی روی شخصی اتفاق بیافتد و در نتیجه آن، جراحتی متوجه فرد شود، مرتکب جرم، محکوم به پرداخت دیه جراحات وارده خواهد بود. اساسا میزان این نوع دیه بنا به مقدار جراحت وارد آمده و به استناد تشخیص پزشکی قانونی مشخص می شود. دیه جراحات می تواند مشمول دیه خراش، کبودی و تورم و … شود که در مواد ۷۰۱ الی ۷۰۷ قانون مجازات اسلامی مصادیق آن آمده است.

شما می توانید برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد موضوع دیه، انواع آن و جزئیات مرتبط با آن به موسسات حقوقی مراجعه کنید. کارشناسان مجرب حاضر در این مراکز آماده اند تا راهنمایی های لازم در این مورد را در قالب مشاوره حقوقی رایگان ارائه کنند. در این مراکز برای متقاضیانی که امکان مراجعه حضوری ندارند، مشاوره حقوقی تلفنی رایگان در نظر گرفته شده است.

دیه مقدر و غیر مقدر

دیه مقدر

مطابق با ماده ۴۴۸ قانون مجازات اسلامی، دیه مقدر به مال معینی اشاره دارد که در شرع مقدس به عنوان مجازات برای کسی که مرتکب جنایت غیر عمدی بر نفس، عضو یا منفعت اعضا یا حتی زمانی که جنایت غیر عمد به هر دلیلی مشمول قصاص نمی شود، در نظر گرفته شده است.

دیه مقدر دیه ای معین شده در شرع و قانون است که طبق آنچه شرعا مقرر شده توسط قانون گذار به صورت قانون درآمده است.

دیه غیر مقدر

دیه غیر مقدر بنا بر آنچه در ماده ۴۴۹ قانون مجازات اسلامی آمده است، با عنوان ارش خوانده می شود که مقدار مشخصی برای آن در شرع ذکر نشده است و در داداگاه، قاضی با در نظر گرفتن نوع و میزان جنایت و تاثیری که در سلامت فرد مجنی علیه داشته، مقدار آن را با توجه به دیه مقدر و با استناد به نظر کارشناس مربوط مشخص می کند. به عنوان مثال، مقدار دیه برای کف دست در شرح مشخص نشده است، بنابراین بایستی ارش آن توسط قاضی تعیین گردد.

قانون مجازات اسلامی دیه ای را نیز برای جراحاتی که ممکن است بر اعضایی مانند سر و صورت و بدن وارد آید را تعیین کرده است. همچنین مضاف بر آن، برای مواردی که جرح و ضرب ممکن است به تغییر رنگ و ایجاد سیاهی در پوست منجر شود، دیه ای تحت عنوان دیه کبودی مقرر کرده است. در ماده ۷۱۶ قانون مجازات اسلامی، همچنین دیه سقط جنین و جنایاتی که بر مرده وارد می شود نیز پیش بینی شده است.

با توجه به موارد مذکور، در صورت وجود ابهام یا هر گونه مشکل و سوال در رابطه با دیه، متقاضیان می توانند با مراجعه به موسسات حقوقی یا برقراری تماس تلفنی، از مشاوره حقوقی تلفنی استفاده کنند. در مراکز حقوقی برای راهنمایی مراجعین، امکان انجام مشاوره حقوقی رایگان به صورت حضوری و تلفنی فراهم شده است.

نحوه اثبات دیه

متقاضیان برای اثبات دیه و دریافت آن، ملزم به تنظیم شکایت کیفری علیه مجرم هستند. این افراد به دستور مقام قضایی به دادسرا و پزشکی قانونی ارجاع داده می شوند. برای اینکه جنایت عمدی یا غیر عمدی اثبات شود و دیه برای آن مقرر گردد، بایستی شاکی یا خانوداه وی ادله قانونی و مستدل به مراجع قضایی ارائه دهند.

بنا بر ماده ۱۶۰ قانون مجازات اسلامی، ادله اثبات در امور کیفری شامل اقرار، شهادت، قسامه، سوگند و علم قاضی است. برای اطلاع از قوانین مربوط به مشارکت در قتل مقاله لینکد شده را مطالعه نمایید.

بعد از اینکه طرح شکایت از سوی شاکی مبنی بر اثبات جنایت قتل و یا ضرب و جرح، چه به صورت عمد یا غیر عمد ارائه شد، اثبات جرم یا با استناد به اقرار متهم صورت می گیرد که در آن متهم به انجام جنایت قتل یا ضرب و جرح اقرار کرده و جرم منسوب شده را گردن بگیرد. در این صورت است که قاضی به موجب ماده ۱۶۱ قانون مجازات اسلامی و با استناد به اقرار متهم، اقدام به صدور رأی می کند.

در صورت اثبات جرم، با استناد به شهادت شهود، شاکی می بایست طبق قانون، دو شاهد مرد یا یک شاهد مرد و دو شاهد زن به دادگاه معرفی نماید. در این صورت قاضی، رأی خود را با استناد به شهادت شهود صادر خواهد کرد.

سوگند شاکی روش دیگری است که در قانون برای اثبات ادله پیش بینی شده است. در این روش که در ماده ۲۰۹ قانون مجازات اسلامی آمده است، در شرایطی که شاکی در جنایت مشمول دیه، عاجز از معرفی شاهد به دادگاه باشد، این امکان را دارد که ادعای خود را با معرفی یک شاهد مرد و دو شاهد زن به انضمام اَدای سوگند ثابت کند.

قسامه راهکار دیگر اثبات دیه است. بنا بر ماده ۴۵۵ قانون مجازات اسلامی، قتل عمد مشمول دیه را می توان با قسم پنجاه مرد اثبات کرد. برای اثبات قتل غیر عمد نیز قسم بیست و پنج مرد مورد نیاز است. اثبات دیه با استفاده از این روش، در صورت فقدان ادله دیگر به استثنای سوگند منکر و حصول لوث ممکن خواهد بود.

برای اثبات دیه بر جنایت عمد یا غیر عمد بر اعضا و منافع، شاکی می تواند طبق قانون با اقامه قسامه، ادعای خود را ثابت کند.

علاوه بر موارد مذکور، در قانون جهموری اسلامی ایران، علم قاضی نیز می تواند عاملی موثر برای اثبات ادله در نظر گرفته شود. با این حال، این موضوع می تواند به مثابه شمشری دو لبه باشد که گاها ممکن است به ضایع شدن حقوق افراد منجر گردد. گاهی نیز ممکن است با توجه به فقدان سایر ادله به برقراری عدالت ختم شود. مطابق آنچه در ماده ۲۱۱ قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران آمده است، علم قاضی عبارت است از حصول یقین از منبع مستندات بیّن (نشانه ها و قرائن روشنی که بر مبنای بررسی و معاینه محل، گزارش و نظریه کارشناسی، اظهارات افراد مطلع و … به دست آمده اند) که در نزد وی طرح شده اند. در صورت نیاز می توانید نقاله وکیل کیفری را مطالعه و یا با ما تماس بگیرید.

در مواردی که حکم به استناد علم قاضی صادر می گردد، وی ملزم است در حکم صادره، قرائن و نشانه های بیّن مستند علم خود را صریحا عنوان کند.

برای اینکه بتوانید در مورد موضوع دیه و ادله مورد نیاز برای اثبات آن اطلاعات جامعی به دست آورید می توانید از مشاوره حقوقی رایگان که توسط موسسات حقوقی و از سوی وکلا و مشاوران حقوقی مجرب ارائه می شود، استفاده نمایید. لازم به ذکر است که در صورت نیز می توانید از مشاوره حقوقی تلفنی رایگان این مراکز نیز بهره مند شوید.

پرداخت دیه به عهده چه کسی است؟

چنانچه جنایت روی داده از قبیل قتل یا ضرب و جرح، به عمد یا شبه عمد تشخیص داده شود، پرداخت دیه به عهده شخص قاتل یا ضارب خواهد بود. با این حال، در صورتی که متهم به قتل یا ضرب و جرح عمد و یا شبه عمد، نابالغ یا مجنون باشد، چون جنایت خطای محض تلقی می شود، چنانچه از طریق شهادت، قسامه و یا به استناد علم قاضی ثابت شود، پرداخت مبلغ دیه به عهده عاقله آنها خواهد بود.

عاقله بنا به تعریفی که در ماده ۴۶۸ قانون مجازات اسلامی آمده است، عبارت از پدر، پسر و بستگان ذکور نَسَبی والدین و یا خویشان پدری بر حسب ترتیب طبقات ارث و شامل اقوامی مذکری است که فرد به موجب خون با آنها خویشاوند است و نه به موجب ازدواج.

آیا برای پرداخت دیه مهلت مشخصی وجود دارد؟

در جنایات عمد از زمانی که جنایت به وقوع پیوسته، مجرم موظف است ظرف مدت یک سال قمری، دیه مقرر شده را پرداخت نماید. این مدت در جنایات شبه عمد، دو سال قمری و برای جنایت خطای محض، سه سال قمری در نظر گرفته شده است. در جنایت از نوع خطای محض، محکوم بایستی هر ساله یک سوم از دیه و در جنایت شبه عمد نیز هر ساله نصف دیه را پرداخت نماید.

مطالبه دیه از راننده مقصر در حوادث رانندگی

اگر تصادفی در اثر بی احتیاطی راننده اتفاق بیافتد و منجر به فوت یا جراحت فردی گردد، این مورد مشمول کلیه قوانینی خواهد بود که پیشتر در ارتباط با دیه در این مقاله طرح گردید. به این دلیل که قتل یا وارد آمدن جراحات بر اثر تصادفات، در زمره جنایات غیر عمد دسته بندی می شود و به طبع مشمول قوانین این نوع جرم خواهد بود. در این گونه موارد، علاوه بر مجازات جبس تعزیری که برای راننده مقصر در نظر گرفته می شود، شاکی یا اولیای دم وی می توانند مطالبه دیه کنند.

در این فرایند، شاکی یا اولیای دم می توانند به پزشکی قانونی مراجعه کرده و سپس طرح شکایت خود را علیه راننده مقصر تنظیم نمایند و پس از اثبات وقوع جرم با استناد به ادله موجود، اقدام به محکوم کردن راننده مقصر کرده و نسبت به دریافت دیه از وی اقدام نمایند. دیه در صورتی که راننده مقصر دارای بیمه شخص ثالث باشد، از بیمه دریافت خواهد شد.

مطالبه دیه از کارفرما

چنانچه کارگری در محل کار و در حین انجام کار، در اثر عدم رعایت ایمنی کار و همچنین رعایت نکردن آیین نامه انظباطی، دچار سانحه شود و در پی آن آسیب جانی متوجه وی گردد و در این بین کارفرما مقصر شناخته شود، می تواند طبق قانون یک شکایت کیفری تحت عنوان حادثه ناشی از کار تنظیم نماید و از کارفرما مطالبه دیه کند.

مطالبه دیه از دادگاه، مستلزم پرداخت هزینه است؟

همانگونه که در ابتدای مطلب ذکر شد، در قانون مجازات اسلامی، دیه در ماده ۱۴ به عنوان یک نوع مجازات اصلی شناخته می شود، بنابراین به موجب همین اصل، شخص محق دریافت دیه می تواند با پرداخت هزینه مقرر نزد دفاتر خدمات قضایی، اقدام به ثبت شکایت کیفری خود کند. قانون برای افرادی بی بضاعتی که ناتوان از پرداخت هزینه دریافت دیه هستند، با تشخیص دادستان یا ریاست حوزه قضایی، معافیت پرداخت هزینه دیه در نظر گرفته است.

با توجه به اینکه مبحث دیه و موارد و مصادیق آن بسیار دامنه وسیعی دارد، افراد می توانند جهت کسب اطلاعات تکمیلی در این مورد به موسسات حقوقی مراجعه کرده و از مشاوره حقوقی رایگان این مراکز استفاده کنند. وکلای مجرب و کارشناسان حقوقی و قضایی فعال در این موسسات آماده اند تا راهنمایی های لازم در مورد دیه و سایر مباحث حقوقی را در قالب مشاوره حقوقی رایگان تلفنی  به مراجعین خود ارائه کنند.