قوانین و شرایط اثبات زوجیت در عقد دائم

به ثبت رساندن ازدواج چه دائم و چه موقت بر اساس ماده ۹۹۳ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران در دفاتر ثبت ضروری است و حتی در قانون، در صورت امتناع از عدم ثبت ازدواج مجازات کیفری در نظر گرفته شده است. با این حال ممکن است افرادی به هر دلیل از ثبت ازدواج خود امتناع ورزند.

قطعا مهم ترین پیامد عدم ثبت ازدواج، افزایش احتمال انکار آن از طرف یکی از زوجین است تا بتواند به راحتی از زیر پرداخت حقوق مادی و غیر مادی زناشویی در برود. همچنین چنانچه همسر فوت کند و ازدواج آنها به ثبت نرسیده باشد، این احتمال وجود دارد که بازماندگان وی برای امتناع از پرداخت سهم الارث و حقوق مالی وی، منکر وجود رابطه زوجیت میان زن و مرد شوند.

زمانی که یکی از زوجین، زن یا شوهر، وجود رابطه همسری و وقوع ازدواج میان خود و دیگری را نفی کند، طرف مقابل که ادعای وجود چنین رابطه ای را دارد بایستی بتواند با استناد به مدارکی ادعای خود را به اثبات برساند. دادگاه خانواده به عنوان مرجع رسیدگی به دعاوی اثبات زوجیت تعیین شده است. با این حال، چنانچه در شهرستان محل زندگی زوجین، دادگاه خانوداه وجود نداشته باشد، وظیفه رسیدگی به این گونه دعاوی به عهده دادگاه عمومی و حقوقی موجود خواهد بود.

با توجه به اینکه امروزه شاهد افزایش معضلات گوناگون در حوزه خانواده و میان زوجین هستیم، افراد بهتر است قبل از هر گونه اقدامی شرایط و جزئیات قانونی و مراحل رسیدن به حق و حقوق خود را با مراجعه به موسسات حقوقی و با استفاده از مشاوره حقوقی پیگیری کنند. موسسات حقوقی با ارائه مشاوره حقوقی رایگان از طریق وکلای با تجربه و کارشناسان حقوقی زبده، آماده ارائه مشاوره حقوقی تلفنی به مراجعین خود هستند.

منظور از اثبات زوجیت چیست؟

موضوع اثبات زوجیت امروزه به عنوان یکی از دعاوی مهم در دادگاه های خانواده به شمار می رود. بحث اثبات زوجیت زمانی پیش می آید که پس از عقد، یکی از طرفین زوج یا زوجه، منکر وجود رابطه همسری و زوجیت میان خود با دیگری می شود. این موضوع می تواند شامل ازدواج دائم یا موقت باشد.

در کل، در شرایطی یکی از طرفین اقدام به اثبات زوجیت می کند که طرف دیگر ازدواج بخواهد وقوع ازدواج میان خود با او را انکار کند. همانگونه که اشاره شد این دعوا، در زمره دعاوی خانوادگی دسته بندی می شود. در چنین شرایطی، طرفی که قصد اثبات زوجیت دارد بایستی دادخواستی مبنی بر این ادعا تنظیم کند و تسلیم دادگاه خانواده نماید تا مراحل رسیدگی به این ادعا مورد بررسی قرار بگیرد.

شایان ذکر است که طرح چنین دعوایی و اثبات آن بستگی به موراد مهمی دارد که بایستی در نظر گرفته شوند. از جمله این موارد اینکه، آیا طرف دعوی (زوج یا زوجه) زنده است یا نه؟ یکی دیگر از موارد مهم در این باره، وجود یا عدم وجود شاهدی است که در زمان قرائت خطبه عقد حضور داشته است. این مورد از اهمیت بالایی برخوردار است. با این حال چنانچه در این مورد نیازمند دریافت مشاوره هستید می توانید از مشاوره حقوقی رایگان که در موسسات حقوقی برای ارائه مشاوره به مراجعین در نظر گرفته شده است، بهره مند شوید. در صورت عدم وجود امکان مراجعه حضوری می توانید نسبت به دریافت مشاوره حقوقی تلفنی رایگان اقدام کنید.

اثبات زوجیت دائم با متوفی

طرح دعوای اثبات زوجیت زمانی قابل طرح است که خواهان به عقد خوانده در آمده باشد، اما عقد آنها در جایی به ثبت نرسیده باشد و خوانده نیز بعد از آن فوت کرده باشد. در این صورت خواهان می تواند با مراجعه با دادگاه، شکایت خود را برای اثبات حقانیت ادعای خود مبنی بر وجود رابطه زوجیت با متوفی طرح کند. زیرا خواهان بعد از فوت خوانده به عنوان وارث قانونی وی شناخته می شود.

شایان ذکر است که طرح این دعوا، در واقع بر علیه وراث متوفی صورت می گیرد و ادای سوگند از طرف خواهان یکی از الزامات رسیدگی به اثبات این دعوی محسوب می گردد. این یعنی چنانچه خواهان از ادای سوگند امتناع ورزد، حق وی ساقط خواهد شد.

در ادامه به چند تبصره موجود در این زمینه اشاره خواهیم کرد:

• اگر تعداد ورثه متوفی زیاد است، بایستی هر کدام از ورثه نسبت به سهم خود از ارث متوفی سوگند یاد کنند. در صورتی که برخی از افراد مشمول ورثه از ادای سوگند امتناع ورزند، ادعای آنها نسبت به سهم شان از ارث ساقط می شود و در مقابل کسانی که سوگند یاد کرده اند، ادعای شان مورد تایید قاضی قرار می گیرد.
• در صورت تعدد وراث متوفی، اگر طرح دعوی از سوی شخص دیگری صورت گرفته باشد، خواهان بعد از اقامه بینه می تواند با یک سوگند ادعای خود را به اثبات برساند.
• ضمانت اجرای قانون برای کسی که اقدام به انکار رابطه زوجیت می کند. همانگونه که پیشتر نیز اشاره شد، لازم است که خواهان به استناد مدارک و شواهدی وجود رابطه زوجیت خود با فرد متوفی را ثابت نماید و برای اثبات زوجیت دائم خود با متوفی اقدام کند. در این مورد وی نیاز به شهادت شاهدان دارد. در این میان، اگر شخصی با شهادت دروغ منکر وجود رابطه زوجیت میان خواهان و خوانده باشد و وجود هر گونه رابطه میان آنها را نفی کند، چنانچه بعدا مشخص شود که به دروغ شهادت داده است، قانون وی را به تحمل مجازات تعزیری درجه ۶ محکوم خواهد کرد.

با توجه به پیچیدگی موضوعات خانوادگی و ازدواج و طلاق، متقاضیان محترم می تواند جهت کسب اطلاعات تکمیلی تر در این مورد، از مشاوره حقوقی رایگان مراکز مشاوره ای و حقوقی استفاده کنند. در صورت عدم وجود امکان مراجعه حضوری می توانید از مشاوره حقوقی رایگان تلفنی نیز بهره مند شوید.

با استفاده از چه روش هایی می توان وجود رابطه زوجیت در عقد دائم را اثبات کرد؟

وجود رابطه زوجیت در عقد دائم و حتی موقت را می توان با توسل به روش های زیر به اثبات رساند:

اقرار

اقرار به عنوان یکی از روش های مهم در اثبات زوجیت محسوب می شود. اقرار طبق قانون مدنی عبارت است از ارائه اخباری که حقیقت داد و به زیان فرد است و به نفع دیگری. به عبارتی در اقرار شخصی از وجود حقی برای دیگری خبر می دهد که به زیان خود اوست. در مقوله اثبات زوجیت نیز، اگر زن یا مرد وجود رابطه زوجیت میان خود و دیگری را به زبان بیاورد و به وجود آن اقرار کند، وجود چنین رابطه ای به آسانی به اثبات خواهد رسید. اقرار در هر صورت به اثبات رابطه زوجیت خواهد انجامید. با این حال اقرار می تواند به شکل کتبی، شفاهی، صریح یا ضمنی مطرح شود.

وجود سند کتبی

وجود و ارائه سند کتبی قطعا یکی از بهترین روش هایی است که با استناد به آن می توان وجود رابطه زوجیت را به اثبات رساند. این سند می تواند به دو صورت سند رسمی و سند عادی ارائه شود.

سند رسمی: سند رسمی، سند ازدواج است که بهترین و آسان ترین روش اثبات وجود رابطه زوجیت میان زوجین است. ضروری است که ازدواج دائم در تمامی موارد به ثبت برسد. این برای ازدواج موقت شامل سه مورد زیر است:

• بارداری زوجه
• طبق توافق طرفین
• شروط ضمن عقد

ثبت نشدن ازدواج دائم در تمامی موارد جرم تلقی می شود. این در حالی است که این موارد در ازدواج موقت شامل سه موردی است که پیش تر ذکر شد. در صورت ارتکاب این جرم چه در ازدواج موقت و چه دائم، مرد محکوم به پرداخت جزای نقدی درجه پنج خواهد شد و یا محکوم به تحمل حبس تعزیری درجه ۷ (از حدود ۹۱ روز تا ۶ ماه متغیر است) می شود. اثبات رابطه زوجیت در مواردی که امر ازدواج به ثبت رسیده باشد، دارای فرایند بسیار آسانی است. به هیچ نحوی امکان نفی یا تردید در سند رسمی وجود ندارد و صرفا ادعای جعلی بودن آن است که می تواند طرح شود.

با این حال، در مواردی که ازدواج به ثبت نرسیده و مرد و زن تنها به وجود دست نوشته ای میان خود اکتفا کنند، این دست نوشته نیز می تواند به عنوان سندی برای اثبات ادعای خواهان مورد بررسی و استناد قرار گیرد. اما همانند سند رسمی معتبر نبوده و می تواند از سوی خوانده انکار شود یا مورد تردید قرار گیرد و یا خواهان متهم به جعل شود.

سند عادی: سند ارائه شده از سوی خوانده مبنی بر وجود رابطه زوجیت میان او و دیگری ممکن است سندی عادی باشد. به این صورت که طرفین، وقوع امر ازدواج را خود روی برگه ای قید کرده و امضا کنند و یا حتی به صورت غیر مستقیم اشاره به ازدواج خود داشته باشند. مصداق این حالت در وصیت نامه ای که در آن شخص، دیگری را به عنوان همسر خود مورد خطاب قرار داده است، قابل ذکر است.

شهادت شاهدان

به لحاظ شرعی، حضور دو نفر شاهد در زمان جاری شدن خطبه عقد لازم است. با این حال، عدم وجود شاهد نمی تواند ناقض عقد باشد و یا آن را خدشه دار کند. شهادت شاهدان یا شهود برای اثبات زوجیت در عقد دائم بسیار حائز اهمیت است و می تواند روند اثبات زوجیت را تسهیل بخشد. شهود به کسانی اطلاق می گردد که در زمان عقد، به عنوان ناظر عقد ازدواج خطاب شده و در مراسم حضور دارند.

در فرایند اثبات زوجیت دائم، بایستی خواهان افراد حاضر در زمان ازدواج خود و خوانده را به عنوان شاهدین ازدواج، به دادگاه معرفی کند و آنها نیز در جلسه دادرسی حاضر شده و وجود رابطه زوجیت را تایید کنند و نسبت به آن شهادت دهند. طبق ماده ۲۳۰ قانون مدنی، برای اثبات رابطه زوجیت، شهادت دو مرد و یا یک مرد و دو زن الزامی است.

نکته ای که در مورد شهادت شهود در اثبات ازدواج دائم باید مورد توجه قرار گیرد این است که چنانچه شخص شاهد بگوید که دیده است که این زن و مرد با هم زندگی می کنند، نمی تواند دال بر ازدواج آنها باشد. شاهد تنها زمانی به وجود رابطه زوجیت بین زن و مرد می تواند شهادت دهد که در زمان عقد حضور داشته باشد و یا شاهد باشد که طرفین دعوا، همدیگر را با لفظ زن و شوهر مورد خطاب قرار داده باشند. با این حال، قاضی مختار است که اعتبار شهادت را بپذیرد یا رد کند و این کاملا به نظر قاضی بستگی دارد.

سوگند یاد کردن

سوگند خوردن را می توان یکی از ضعیف ترین روش ها برای اثبات رابطه زوجیت به شمار آورد. سوگند در قانون به دو حالت سوگند مدعی و سوگند منکر تعریف شده است. سوگند مدعی در اثبات زوجیت طرفین چندان قابل اتکا نبوده و کارایی آن تایید شده نیست.

با این حال، شخص مدعی ازدواج یا منکر آن، می تواند اقدام به درخواست سوگند از دادگاه کند. اما اینکه سوگند وی از طرف دادگاه مورد قبول واقع شود یا مردود اعلام گردد، بستگی به نظر قاضی پرونده دارد.

معاشرت و هم‌زیستی

اگر نحوه معاشرت زن و مرد به گونه ای باشد که مطابق عرف این نوع معاشرت شامل حال همه زن و شوهرها می شود، می توان آن را دال بر وجود رابطه زوجیت میان آنها تلقی کرد. هم زیستی و سکونت به مدت طولانی در یک منزل مشترک و زیر یک سقف و … را می توان نمونه ای از معاشرت و هم زیستی مطابق با عرف دانست که وجود آنها می تواند بر رابطه زوجیت میان زن و مرد صحه بگذارد. زیرا شرعی بودن روابط در جامعه اسلامی یکی از اصول اصلی است.

صدا، عکس و فیلم

این موضوع که بتوان با استناد به وجود فیلم، عکس یا صدا، وقوع امر ازدواج میان دو نفر را اثبات کرد، کاملا بسته به محتوای عکس، فیلم و صدا دارد. برای مثال چنانچه سند ارائه شده مربوط به فیلم مراسم ازدواج است، قطعا خوانده نمی تواند منکر ازدواج شود مگر در صورتی که دلیل قانع کننده ای برای انکار خود ارائه کند. برای مثال مدعی شود که این فیلم صرفا در قالب یک برنامه تلوزیونی تهیه شده و فاقد اعتبار است. با این حال صحت ادعای خود را باید ثابت کند.

بنابراین اینکه چنین مواردی بتوانند در اثبات وجود رابطه زوجیت میان زن و مرد، مورد استناد قرار گیرند، کاملا بستگی به نظر و رأی قاضی دارد. همچنین همانگونه که اشاره شد، محتوای عکس، فیلم و ویس نیز در اثبات ادعا بسیار تاثیر گذار خواهند بود. مثلا در یک ویس، مرد خطاب به زنی بگوید که عاشق اوست یا عشق من خطاب دهد زن را، آیا این ویس می تواند دال بر وجود رابطه زوجیت میان آنها باشد! قطعا نه.

مدارک مورد نیاز برای اثبات رابطه زوجیت در عقد دائم

زن و مرد مدعی اثبات زوجیت ملزم به ارائه مدارک هویتی و اسناد اثبات ادعای خود به انضمام تهیه دادخواست به دفاتر خدمات قضایی هستند.

مدارکی که برای اثبات زوجیت مورد نیازند عبارتند از:

• مدارک هویتی شامل شناسنامه و کارت ملی خواهان
• سند ازدواج رسمی یا غیر رسمی (عادی)
• صورت جلسه ازدواج یا اقرار خوانده
• شهادت شهود و افراد مطلع
• درخواست جلب نظر کارشناس
• ارائه تقاضایی مبنی بر انجام تحقیقات محلی
• درخواست استعلام
• تقاضای اتیان سوگند
• دلایل و استنادات دیگر

با عنایت به اینکه اثبات زوجیت و طرح دعوی مربوط به آن دارای پیچیدگی ها و جزئیات فروانی است و گردآوری ادله و ارائه دفاعیه از آن چالش هایی به همراه دارد و به عنوان یکی از اصول دعاوی مهم در دادگاه خانواده محسوب می گردد و اثبات آن نیز فرایندی بسیار زمان بر خواهد بود، بنابراین توصیه می شود پیش از طرح دعوا و تنظیم دادخواست، از مشاوره حقوقی خانواده غافل نشوید تا بتوانید با استفاده از مشاوره حقوقی رایگان که توسط وکلای مجرب و آشنا با مسائل قانون مدنی به حق و حقوق خود دست پیدا کنید. در مراکز حقوقی برای کسانی که به هر دلیلی امکان مراجعه حضوری ندارند امکان دریافت مشاوره حقوقی تلفنی رایگان پیش بینی شده است.