امروزه، چک یکی از رایج‌ترین اسناد مورداستفاده در معاملات است که به دلیل تعهداتی که برای صادرکننده و دریافت‌کننده ایجاد می‌کند قوانین و نکات بسیار زیادی برای آن وجود دارد تا از بروز مشکلات حقوقی در ارتباط با آن پیشگیری شود. آگاهی از این قوانین و نکات به شما کمک می‌کند که چه در جایگاه صادرکننده چک و چه دریافت‌کننده آن بتوانید تا جایی که امکان دارد از مشکلات ناخواسته بعدی جلوگیری کنید و درنتیجه معاملات شما راحت‌تر و با دردسر کمتری انجام شود. در ادامه با نکات بسیار مهم در مورد قانون چک آشنا می‌شوید اما قبل از آن لازم است در مورد چک و انواع آن بیشتر بدانید.
چک چیست و چند نوع دارد؟
چک یک سند است که از طریق آن فرد صادرکننده بخشی از پول موجود در حساب بانکی خود یا همه آن پول را به فرد دیگری واگذار می‌کند. بر اساس این تعریف، عناصر چک شامل موارد زیر می‌شوند:
- صادرکننده چک
- دارنده چک
- محال‌علیه که بر اساس قانون چک، تنها می‌تواند بانک باشد.
چک، پنج نوع دارد که عبارت‌اند از:
- چک عادی: چک عادی رایج‌ترین چک مورداستفاده توسط افراد است که به‌موجب آن فرد صادرکننده از حساب جاری خود چکی را برای فردی دیگر صادر می‌کند. بااین‌حال، این نوع چک نسبت به انواع دیگر چک‌ها اعتبار کمتری دارد و به همین دلیل، بهتر است تنها از افراد قابل‌اعتماد دریافت گردد.
- چک بین بانکی (رمزدار): برای دریافت چک بین بانکی، مشتری باید درخواست را در بانکی که در آن حساب دارد ثبت کند تا بانک، چکی را به عهده بانکی دیگر صادر کند. ازآنجایی‌که همراه با چک، رمز نیز صادر می‌شود فرد می‌تواند چک را در بانک مقصد وصول کند.
- چک تاییدشده: این نوع چک نیز شبیه به چک عادی است اما این تفاوت را با چک عادی دارد که بانکی که چک از آن صادر می‌شود، وجود وجه را در حساب تایید می‌کند. بنابراین، فردی که آن را دریافت می‌کند می‌تواند اطمینان داشته باشد که چک به‌اصطلاح پاس می‌شود و معتبر است.
- چک تضمین‌شده: برای صدور این چک، فرد صاحب حساب باید درخواست صدور چک را در بانک ثبت کند. درنتیجه، بانک تضمین می‌کند که چک وصول می‌شود. بنابراین، دریافت‌کننده چک از اعتبار آن مطمئن خواهد بود.
- چک مسافرتی: چک مسافرتی همانطور که از نامش پیداست برای مسافرت، گزینه‌ای مناسب است. بانک این چک را صادر می‌کند و مبلغ قیدشده بر روی آن نیز در هر یک از شعب همان بانک پرداخت می‌گردد.
دسته‌چک صیاد چیست؟
جدیدترین نوع دسته‌چک‌ها، دسته‌چک صیاد نام دارد که این نوع دسته‌چک با هدف یکپارچه‌سازی نظام صدور چک و تمرکز فرایند صدور چک از طریق بانک مرکزی ایجاد شده است. دسته‌چک صیادی این امکان را فراهم کرده است که برای صاحبان حساب و صاحبان امضا اعتبارسنجی صورت بگیرد. به همین دلیل، در این سیستم صدور دسته‌چک، افرادی که پیشینه بدی دارند یا صلاحیت‌های لازم برای صدور چک را ندارند نمی‌توانند دسته‌چک داشته باشند.
بر اساس قوانین دسته‌چک صیاد، فردی که چک صیادی دریافت می‌کند لازم است با استفاده از شناسه چک، سابقه فرد صادرکننده آن را بررسی کند و همچنین از تعداد چک‌های برگشتی او آگاه شود. مطابق قوانینی که از سال ۹۹ وضع شده است چک‌های صیادی جایگزین چک‌های قبلی می‌شوند و به‌این‌ترتیب افرادی که از این سال می‌خواهند دسته‌چک دریافت کنند به آن‌ها دسته‌چک صیادی داده می‌شود. سامانه صیاد این امکان را فراهم کرده است که چک‌های صادرشده اعتبار بیشتری داشته باشند و درنتیجه مشکلات حقوقی ناشی از چک کاهش پیدا کند. این نوع دسته‌چک توسط بانک مرکزی و پس از بررسی پیشینه فرد صادر می‌شود.
درصورتی‌که فرد دارنده چک به بانک اعلام کند که در حساب بانکی فرد صادرکننده چک، موجودی وجود ندارد و چک برگشت بخورد، بانک به‌سرعت قابل پرداخت نبودن چک را در سامانه ثبت می‌کند. سپس، کد رهگیری صادر می‌کند و در گواهینامه‌ای اطلاعاتی ازجمله آدرس صادرکننده چک، اطلاعات چک و علت عدم وصول آن را در گواهینامه قید می‌کند. بعد از طی این مراحل، مهر و امضای گواهینامه انجام می‌شود و به دارنده چک تحویل داده می‌شود. برای مشاوره رایگان حقوقی کلیک کنید.
مجازات چک بی‌محل چیست؟
در شرایطی ممکن است چک وصول نشود و کیفری باشد و برای آن مجازات در نظر گرفته شود اما شرایط دیگری می‌توانند کیفری بودن چک را تایید نکنند و به‌این‌ترتیب، چک تنها وجه حقوقی داشته باشد. در ادامه با این شرایط آشنا می‌شوید.
- اگر ثابت شود که چک قبل از تاریخ مندرج بر روی آن صادر شده است.
- اگر چک سفید امضا به فرد داده شود.
- اگر چک بدون تاریخ باشد.
- اگر بر روی چک واژه امانت یا ضمانت قید شده باشد.
- اگر وصول چک منوط به یک شرط باشد.
از سوی دیگر، اگر فرد چک بی‌محل صادر کرده باشد مجازات زیر برای او در نظر گرفته می‌شود:
- اگر مبلغ چک کمتر از ۱۰ میلیون ریال باشد: حبس حداکثر تا شش ماه
- اگر مبلغ چک بین ۱۰ تا ۵۰ میلیون ریال باشد: حبس از شش ماه تا یک سال
- اگر مبلغ چک بیشتر از ۵۰ میلیون ریال باشد: حبس از یک سال تا دو سال و ممنوعیت داشتن دسته‌چک به مدت دو سال
دادگاه صالح برای رسیدگی به چک کدام است؟
همانطور که مطالعه کردید برای رسیدگی به شکایات مرتبط با چک، دو راه حقوقی و کیفری وجود دارد. دادگاه صالح جهت رسیدگی به مطالبه چک حقوقی، دادگاه محل صدور چک است که اگر مبلغ آن کمتر از ۲۰ میلیون ریال باشد شورای حل اختلاف به آن رسیدگی می‌کند. از سوی دیگر، برای مطالبه چک کیفری، دریافت گواهی عدم پرداخت ضروری است که رسیدگی به آن نیز بر عهده دادگاه محل صدور گواهی عدم پرداخت است.
جعل چک چیست و چه مجازاتی در پی دارد؟
جعل چک عبارت است از ایجاد هرگونه تغییر یا ساختن چک که بدون اجازه و با هدف ضرر زدن به فردی دیگر انجام شده باشد. ازآنجایی‌که جعل چک می‌تواند ضرر زیادی را به افراد برساند و از سوی دیگر، اعتبار چک‌ها را کاهش دهد، قانون برای این کار مجازاتی را تعیین کرده است. در ادامه با مجازات جعل چک آشنا می‌شوید.
- بر اساس ماده ۵۳۶ قانون مجازات اسلامی، جعل اسناد ازجمله چک، علاوه بر جبران خسارت، حبس از شش ماه تا دو سال یا سه تا ۱۲ میلیون ریال جزای نقدی به دنبال دارد.
- مجازات جعل چک سفید امضا، حبس از یک تا سه سال است.
- مجازات جعل چک بانکی، حبس از شش ماه تا سه سال را در پی دارد.
از سوی دیگر، اگر فردی که اقدام به جعل کرده است از کارمندان دولت یا مسئولان دولتی باشد، مجازات او حبس از ۱ تا ۵ سال و جزای نقدی معادل ۶ تا ۳۰ میلیون ریال خواهد بود. درصورتی‌که در رابطه با چک با ابهامات و سوالات متعددی روبرو هستید می‌توانید این سوالات را با متخصصان سایت مشاوران حقوقی در میان بگذارید و با دریافت مشاوره حقوقی رایگان به پاسخ سوالات خود برسید.
قوانین مرتبط با چک برگشتی چیست؟
از تاریخی که چک باید وصول می‌شده است، دارنده چک تا دو ماه فرصت دارد که آن را با مراجعه به بانک برگشت بزند. پس از این اقدام، او تا شش ماه فرصت دارد که برای شکایت و پیگیری روند حقوقی چک به مراجع قضایی مراجعه کند. اگر چک برگشتی، حقوقی باشد صادرکننده چک تحت تعقیب قرار نمی‌گیرد اما این امکان وجود دارد که اموال او توقیف شود. در شرایط زیر می‌توان چک را برگشت زد:
- وجه قید شده بر روی چک در حساب بانکی وجود نداشته باشد.
- فرد صادرکننده چک به بانک اطلاع دهد که وصول چک انجام نشود.
- حساب فرد صادرکننده چک مسدود شده باشد.
- در چک اشتباهی صورت گرفته باشد.
چگونه می‌توان سوابق چک‌های برگشتی را از بین برد؟
درصورتی‌که در سوابق شما چک برگشتی وجود دارد برای رفع اثر آن لازم است در ابتدا مبلغ کسری را در حساب بریزید تا چک برگشتی وصول شود. پس از این اقدام، بانک رفع برگشت چک را انجام می‌دهد. سپس، لازم است فرد دارنده چک، لاشه چک را به بانک تحویل دهد. بااین‌حال، اگر امکان ارائه لاشه چک وجود نداشت فرد ذینفع چک می‌تواند به دفترخانه اسناد رسمی مراجعه کند و رضایت خود را اعلام کند. پس از ارائه رضایت‌نامه به بانک، رفع سوء اثر صورت می‌گیرد و چک باطل می‌شود. برای آشنایی بیشتر با انواع چک بانکی و قوانین آن کلیک کنید.
بااین‌وجود، اگر باز هم امکان ارائه لاشه چک برگشتی یا رضایت‌نامه وجود نداشته باشد می‌توانید در یکی از سپرده‌های قرض‌الحسنه خود مبلغ موردنیاز برای چک را واریز کنید و از بانک بخواهید که با استفاده از آن چک را وصول کند و تا زمان وصول چک یا برای ۲۴ ماه حساب را مسدود کند. پس از انجام این مراحل، بانک نامه‌ای مبنی بر تامین وجه چک برای فرد دارنده چک ارسال می‌کند.
درنهایت، چک یکی از اسناد بسیار مهم در بیشتر معاملات است که قوانین پیچیده‌ای نیز در ارتباط با آن وجود دارد. عدم آگاهی کامل از این قوانین موجب شده است که شکایت‌ها و مشکلات متعددی پس از صدور چک‌ها صورت بگیرد و افراد دچار دردسرهای حقوقی بسیار زیادی در این زمینه شوند. به همین دلیل، آگاهی از قوانین چک اهمیت زیادی دارد و می‌تواند از بروز بسیاری از مشکلات حقوقی پیشگیری کند. اگر با خواندن این مقاله باز هم در مورد چک و قوانین آن سوالات و ابهاماتی در ذهن دارید می‌توانید با دریافت مشاوره حقوقی رایگان از سایت مشاوران حقوقی، سوالات خود را مطرح کنید و پاسخ آن‌ها را از متخصصان دریافت کنید.
نظر دهید